شعر و ادبیات فارسی، یکی از لذت بخش ترین دروس دوران تحصیلی برای هر فرد است. آثار ادبی ایران، در جهان نیز بسیار معروف و مشهور هستند و بسیاری از مردم سایر کشورها، برای آشنایی بیشتر با ادبیات، فرهنگ و آثار ایرانی، به کشور ما سفر می کنند. آرامگاه فردوسی یکی از مقاصد سفر گردشگران داخلی و خارجی است. ظاهر بنای آرامگاه و اشعار موجود بر پیکره آن، معماری ایرانی را به طور کامل به تصویر می کشد. این آرامگاه در باغ بزرگی که گفته می شود متعلق به شخص فردوسی است، بنا گردیده است. این مکان دیدنی علاوه بر بناهای متعدد، دارای تعداد زیادی درخت و پوشش گیاهی مناسب است که زیبایی مجموعه را دو چندان نموده است. برای تجربه سفری راحت و آسوده به آرامگاه فردوسی در خراسان رضوی، فصول بهار و پاییز را به شما پیشنهاد می کنیم.

پیشینه ساخت آرامگاه فردوسی

گفته هایی مبنی بر این وجود دارد که محل دفن فردوسی، از جمله املاک شخصی وی بوده است. شیعه بودن این شاعر، مانع از پذیرش و دفن آن در قبرستان شده است؛ به همین دلیل پیکر بی جان وی را به شهر تابران طوس، نزدیک به دروازه شرقی رزان منتقل کرده و در آنجا به خاک سپردند. بنا به پیشگفتار بایسنقری که بسیار هم مستدل نیست، نخستین بنا را سپهدار طوس، ارسلان جاذب در همان دوران بر مدفن فردوسی قرار داده است. او به دلیل ارادت و علاقه ای که به این شاعر خوش آوازه داشت، قبه ای را بر روی مزار وی بنا نهاد. این بنا تا سال ۵١٠ ه.ق که سال دیدار نظامی عروضی از این آرامگاه بود، برپا مانده بود. پس از آن با حمله غزها و سپس چنگیز خان مغول، بنا دچار آسیب های جزئی شد اما شکل کلی آن دچار خرابی نشد. در دوره حکومت گرگوز، امیر مغول، قبه آرامگاه فردوسی را تخریب کرده و از مصالح آن برای ساخت قلعه خود استفاده کرد. در زمان فرمانروایی غازان خان، یکی از سرداران وی یعنی امیر ایسن قُتلُغ، آرامگاه فردوسی را بازسازی نمود و خانقاهی در کنارش دایر نمود اما پیش از پایان کار، امیر ایسن قتلغ درگذشت.

در کتاب نزهه القلوب ذکر شده که این بنا تا سده هشتم ه.ق در کنار قبور محمد غزالی و معشوق طوسی به چشم می خورده است. محیط طباطبایی بر این باور است که محل دفن این شاعر، با محل کنونی آن هشتصد متر فاصله دارد. همچنین دولتشاه سمرقندی به خانقاه ساخته شده توسط امیر ایسن قتلغ اشاره می کند و می گوید که این مکان یعنی هارونیه، محل دقیق دفن شیخ ابوالقاسم فردوسی است. عبید الله خان ازبک، به دلیل دشمنی که با شیعیان داشت در حمله خود، دستور تخریب آرامگاه فردوسی را صادر نمود. در سال ١٢٣۶ ه.ق ویلیام فریز، مأمور کمپانی هند شرقی، این بنا را مدفنی محقر با گنبد کوچک توصیف نمود. به گزارش لرد کرزن انگلیسی، آرامگاه فردوسی تا حدود سال ١٢۵۴ ه.ق مشخص بوده و سپس توسط گندمزاری طلایی پوشیده شده است.

سال ها بعد عبدالوهاب آصف الدوله، والی خراسان به دستور ناصر الدین شاه، مأمور یافتن مزار این شاعر گشت. او با استفاده از راهنمایی های چند فرد فرانسوی که از طوس دیدن کرده بودند، موفق به یافتن آرامگاه فردوسی شد. وی به طور موقت دو اتاق در این مکان بنا کرد. با پیدایش ملی گرایی در آغاز سده چهارده ه.ش در ایران، مسئولان کشوری به فکر ساخت بنایی در خور شأن شاعر ملی افتادند. محمد تقی بهار از رضا شاه، طی درخواستی ساخت بنایی را طلب نمود و گفت: در غیر این صورت، خود خراسانی ها این کار را انجام خواهند داد. با پیشنهاد ارباب کیخسرو شاهرخ، برگه هایی برای کمک مالی و فراخوان برای ساخت آرامگاه فردوسی چاپ و منتشر شد. تیمور تاش نخستین فردی بود که طرح ساخت آرامگاه را به مجلس برد.

ساخت آرامگاه از اردیبهشت ماه سال ١٣٠۵ آغاز شد. ارباب کیخسرو شاهرخ، مأمور یافتن محل دقیق دفن شیخ ابوالقاسم فردوسی شد. با تقسیم اراضی طوس در آن زمان، مدفن این شاعر در باغ حاج میرزا محمد علی قائم مقام التّولیه قرار گرفته بود. سرانجام این مدفن در ابعاد ۶×۵ و ارتفاع ١/۴ متر یافت شد و حاج میرزا محمد علی، این باغ را برای ساخت آرامگاه هدیه کرد. زمین ها و باغ های اطراف نیز از سوی حسین ملک برای ساخت آرامگاه واگذار شدند و مساحت موجود برای ساخت این بنا، مجموعاً به سی هزار متر رسید. ابتدا طراحی نقشه آرامگاه بر عهده فردی آلمانی گذاشته شد و سپس طی گذشت اتفاقاتی این امر به طاهرزاده بهزاد محول گشت. این طراح داخلی، طرحی بر پایه بناهای دوره هخامنشیان را ارائه کرد که پس از زمان کوتاهی ساخت آن متوقف گردید؛ سپس گدار طرحی را برای ساخت ارائه داد که به خواسته تیمورتاش، سقف سازه به شکل هرمی تغییر یافت؛ اما انجمن از تایید آن ممانعت کردند و طاهرزاده بهزاد دوباره به کار دعوت شد.

فرد مذکور سقف پلکانی را در طرح گدار جایگزین نمود. این طرح توسط انجمن تصویب گردید و نظارت بر ساخت آن، بر عهده حسین لرزاده قرار داده شد. ساخت بنای آرامگاه در سال ١٣١٣ و همزمان با جشن هزاره فردوسی به پایان رسید. این بنا از استحکام زیادی برخوردار نبود و بازسازی آن توسط هوشنگ سیحون تا سال ١٣۴٧ به طول انجامید. مساحت کنونی این آرامگاه بالغ بر شش هکتار بوده و شامل باغ آرامگاه، آرامگاه مهدی اخوان ثالث، استخر، کتابخانه، بنای یادبود، موزه و ساختمان های ادای می شود. ورودی این آرامگاه در قسمت جنوبی مجموعه قرار دارد. تندیس فردوسی که در جلوی استخر واقع شده ازجمله آثار ابوالحسن صدیقی است. سی فواره موجود در سه دسته، نشان دهنده سی سال رنج خلق شاهنامه هستند. موزه فردوسی در شمال غربی مجموعه قرار دارد که توسط هوشنگ سیحون در سال ١٣۴٧ بنا گردیده است.

آشنایی با آرامگاه فردوسی

آرامگاه فردوسی به صورت یک چهارگوشه منظم به ابعاد ١٠۴٣ متر مربع است. پلکان موجود در چهار سوی بنا، دستیابی به آن را ساده نموده است. ارتفاع بنا ١٨ متر بوده و از بر هم نهاده شدن هفت مکعب کوچک ساخته شده است. در قسمت غربی بنا دری وجود دارد که پیش از بازسازی، ورودی اتاق مدفن بود. بر چهار لوح از جنس سنگ مرمر، بر چهار طرف آرامگاه، بخش هایی از شاهنامه تراشیده شده است. این بنا شباهت زیادی به بنای زیگورات دارد و علاوه بر استواری، حرکت به بالا را به نمایش می گذارد. دو پلکان شمالی و جنوبی آرامگاه، به زیرزمین و اتاق مدفن منتهی می شود. شش قطعه نقش برجسته از موضوعاتی نظیر پیکار رستم، جنگ دلاوران ایرانی و تورانی، نبرد رستم و سهراب، داریوش بزرگ بر تخت سلطنت، دو نفر از اسپهبدان در حضور شاهنشاهی ساسانی و آمدن پادشاه هندوستان به دربار ایران در پلکان های ورودی قرار گرفته اند. عمق زیرزمین ۵ متر و مساحت آن ٣٠×٣٠ است.

نقش های دیواره جنوبی بیانگر داستان های زال در پناه سیمرغ، نبرد زال با شیر، به کمند گرفتن رستم رخش را، نبرد رستم با اژدها، به کمند افتادن زن جادوگر به دست رستم، نبرد رستم با دیو سفید و غیره است. در راستای سقف دو سکوی پلکانی قرار دارند که سنگ قبر در میان آن ها قرار گرفته است؛ همچنین بناهای دیدنی دیگری در اطراف این مجموعه قرار دارند که بازدید از آن ها خالی از لطف نخواهد بود. گنبد هارونیه و مقبره امام محمد غزالی، ازجمله اماکن دیدنی در نزدیکی آرامگاه فردوسی است.

نحوه دسترسی به آرامگاه فردوسی

برای رفتن به آرامگاه فردوسی کافی است به جاده مشهد به قوچان وارد شده و با رسیدن به سه راهی طوس، به سمت چپ بپیچید. انتهای بلوار بهارستان، آرامگاه باشکوه شیخ ابوالقاسم فردوسی قرار دارد. برای رفتن به این مجموعه علاوه بر خودرو شخصی، می توان از خط ٢٠٢ اتوبوس های پایانه مشهد استفاده کرد. این اتوبوس ها ظرف مدت ۴۵ الی یک ساعت، شما را به این مکان دیدنی می رسانند؛ همچنین شرکت های مسافر بری اینترنتی نظیر تپ سی نیز با دریافت مبلغی مقرون به صرفه، افراد را در مدت زمان کمتری به این مکان منتقل می کنند. در داخل مجموعه آرامگاه فردوسی امکاناتی نظیر کافه، رستوران و فروشگاه های مختلف وجود دارد تا بازدیدکنندگان لحظات خوشی را در این مکان سپری کنند. برای ورود به این مجموعه باید هزینه ورودی را پرداخت نمود که این هزینه به ازای هر نفر است. این مکان همه روزه از ساعت ٨ الی ١٨ برای بازدید عموم دایر است.